در طول 30 سال گذشته ورزش زنان رشد چشمگیری داشته است. برخلاف باور عموم، برخی از زنان ورزشکار به شکل بدنشان بسیار حساس بوده و برای حفظ آن دست به هر کاری می‌زنند.
اختلال تغذیه چیست و چرا شناخت آن اهمیت دارد؟
به مجموعه‌ای از شرایط روحی و روانی که منجر به شکل‌گیری عادت‌های ناسالم تغذیه‌ای می‌شود، اختلالات تغذیه‌ای یا اختلالات خوردن می‌گویند. این اختلالات در ابتدا با وسواس به غذا خوردن، وزن و شکل بدن ظاهر می‌شود و به تدریج گسترش می‌یابد. به عنوان مثال افراد مبتلا به این اختلالات، غذای دریافتی خود را بسیار کم می‌کنند، پس از مصرف غذا دچار عذاب وجدان شده و با مصرف دارو یا ملین باعث دفع غذای مصرفی خود می‌شوند و با ورزش بیش از حد سعی می‌کنند غذای مصرفی را بسوزانند. در دو دهه اخیر، محققان افزایش چشمگیری (بیش از 500 درصد) در بروز اختلال تغذیه‌ای گزارش کرده‌اند. اختلال خوردن یا اختلال تغذیه سومین بیماری رایج در میان زنان آمریکایی محسوب می‌شود، به طوری که هر ساله بیش از 5 میلیون زن آمریکایی به یکی از انواع اختلالات تغذیه‌ای مبتلا می‌شود.
اغلب اختلال خوردن، یک بیماری وابسته به فرهنگ غرب تصور می‌شود، با این وجود پژوهش‌هایی وجود دارد که حاکی از روند رو به افزایش آن در جوامع شرقی است. چندین محقق در دهه گذشته، افزایش بی‌اشتهایی و پرخوری عصبی را در ژاپن گزارش کرده‌اند. همچنین دو محقق مواردی از پرخوری عصبی را در پاکستان نشان داده‌اند. .برخی از مطالعات نشان می‌دهد احتمال بروز اختلال تغذیه یا اختلالات خوردن در زنان ورزشکار بیش از سایر افراد می‌باشد. بنابراین توجه به این موضوع بسیار اهمیت دارد.
چه افرادی بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به اختلال تغذیه هستند؟
علت‌های مختلفی در بروز اختلالات تغذیه‌ای یا اختلالات خوردن نقش دارند. که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.
عوامل ژنتیکی: مطالعات نشان داده‌اند که عوامل ژنتیکی نقش موثری در بروز این اختلال دارد. بررسی احتمال بروز اختلال خوردن در دو قلوها اثر ژنتیک را به خوبی نشان می‌دهد.
عوامل شخصیتی
عوامل فرهنگی: زنان ورزشکار به ظاهر، وزن و فرم بدنی خود اهمیت زیادی می‌دهند.
تغییر در ترشحات: تغییر در ترشح برخی از انتقال دهنده های عصبی نظیر سروتونین و دوپامین
انواع اختلالات خوردن
اختلالات خوردن به دو گروه کلی بی‌اشتهایی عصبی(آنورکسیا نروزا) و پرخوری عصبی (بولیمیا نروزا) تقسیم می‌شوند. در ادامه هر یک از این دو گروه و علائم آنها آورده شده‌اند.
بی‌اشتهایی عصبی یا اختلال آنورکسیا نروزا
یکی از اختلالات شایع تغذیه، بی‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا نروزا است که در زنان بیشتر از مردان می‌باشد. افراد مبتلا به این اختلال همیشه خود را چاق تصور می‌کنند در صورتیکه بسیار لاغر هستند. این افراد کالری دریافتی خود را به شدت محدود می‌کنند و برخی از غذاها را به صورت کامل از برنامه غذایی خود حذف و مرتب خود را وزن می‌کنند.
علائم بی‌اشتهایی عصبی
-کم وزن بودن یا لاغری شدید در مقایسه با افراد هم قد و هم سن خود
-ترس زیاد از افزایش وزن
-پیگیری بی‌وقفه برای کاهش وزن و عدم تمایل به حفظ وزن سالم
-داشتن تصوری غلط از شکل بدن خود و انکار کمبود وزن خود
عوارض اختلال آنورکسیا نروزا
-آمنوره (قطع قاعدگی)
-کاهش فشار خون و ضربان قلب
-کم خونی
-کاهش غیر طبیعی درجه حرارت بدن
-اختلالات مغزی
پرخوری عصبی یا بیماری بولیمیا نروزا
پرخوری عصبی یا بیماری بولیمیا نروزا، نوعی اختلال در غذا خوردن است که بیمار به دفعات، حجم زیادی از مواد غذایی را مصرف می‌کند و به طور معمول به دنبال آن عمدا استفراغ می‌کند یا به وسیله داروهای مدر یا مسهل سعی در پیشگیری از افزایش وزن خود دارد. این اختلال در زنان شایع تر از مردان است.
علائم پرخوری عصبی
-دوره‌های مکرر پرخوری با احساس عدم کنترل
-عدم رضایت از شکل و وزن بدن
-ترس افراطی از افزایش وزن
عوارض بیماری بولیمیا نروزا
-پوسیدگی دندان‌ها
-بزرگ شدن غدد بزاقی
-عدم تعادل الکترولیت‌ها
اختلال تغذیه ای در ورزشکاران به ویژه زنان ورزشکار
ورزشکاران بیش از غیر ورزشکاران به شکل بدنی خود اهمیت می‌دهند، مخصوصاً در رشته‌های ورزشی خاصی که رده وزنی دارند. علاوه بر این، سطح رقابت ورزشی در بروز اختلال تغذیه‌ای نقش مهمی ایفا می‌کند. در برخی از ورزش‌ها مانند کشتی، بوکس، ژیمناستیک، دو ماروتن و دوچرخه سواری، وزن و کاهش توده چربی اهمیت زیادی در بهبود عملکرد ورزشی ورزشکار دارد. طبق گفته محققان، عوامل خطرزای اختلال تغذیه‌ای در ورزشکاران با خصوصیات ورزشی از قبیل کمال گرایی، رقابت طلبی، عملکرد گرایی و نگرانی در مورد شکل بدن تشدید شده و احتمال بروز این بیماری افزایش می‌يابد.
بطور کلی می‌توان چنین گفت که، فعالیت ورزشی نقش دوگانه‌ای در سلامتی ورزشکاران دارد، به طوری که در برخی موارد، پرخوری افراطی و عدم رضایت از شکل بدن را کاهش داده و در موارد ديگر نقش تشدید کننده اختلال تغذیه را دارد. مطالعه روی 223 ورزشکار سوئدی شرکت کننده در المپیک نشان داد که استفاده از رژیم‌های سخت و طاقت فرسا و اختلال خوردن در میان ورزشکارانی که در کلاس‌های وزنی رقابت می‌کنند، در مقایسه با ورزشکارانی که این شرایط را نداشتند بیشتر بود. ورزشکاران به ویژه ورزشکاران حرفه‌ای مبتلا به اختلال خوردن بیشترین گروه در معرض خطر هستند، زیرا با محدودیت شدید دریافت کالری و افزایش کالری مصرفی بر اثر ورزش شدید توده عضلانی بدن خود را نیز از دست می‌دهند و همچنین به دلیل عدم رعایت یک برنامه غذایی متعادل و متنوع و در معرض کمبود ریزمغذی‌ها هستند که نتیجه آن خستگی مزمن و کاهش عملکرد سیستم ایمنی و افزایش دفعات ابتلا به عفونت‌های مختلف است که این پیامدها علاوه بر آسیب جسمانی عملکرد ورزشی آنها را نیز زیر سوال خواهد برد، موضوعی که از دغدغه‌های اصلی ورزشکاران می‌باشد. یکی دیگر از گروه‌های در معرض خطر، دختران نوجوان ورزشکار هستند. آنها به شدت نگران افزایش توده چربی به دلیل شروع دوران بلوغ و افزایش وزن ناشی از آن هستند. بنابراین با اجرای رژیم‌های غلط غذایی و اختلالات خوردن مانع از ایجاد این تغییرات می‌شوند.
جلوگیری از اختلال تغذیه ای در ورزشکاران
هدف از اقدامات پیشگرانه اولیه جلوگیری از بروز این اختلالات در ورزشکاران به ویژه زنان ورزشکار است. برنامه پیشگیری از اختلالات تغذیه‌ای باید در برنامه آموزشی مربیان و متخصصین علوم ورزشی گنجانده شود و بایستی همواره آگاهی‌ها و آموزش‌های کافی از طریق مربیان به ورزشکاران در ارتباط با عواقب و مشکلات ناشی از این اختلالات و تاثیرات جبران ناپذیر آن بر علمکرد ورزشی آنها داده شود.
بهتر است همواره در کنار ورزشکاران علاوه بر مربی ورزشی یک روانشناس و متخصص تغذیه ورزشی وجود داشته باشد. متخصص تغذیه ورزشی برای هر ورزشکاری برنامه غذایی مخصوص به خودش را تنظیم می‌نماید و روش‌های صحیح کاهش وزن و بهبود عملکرد ورزشی را به او آموزش می‌دهد. مشاوره با یک روانشناس منجر به تصحیح تصورات غلط ورزشکار نسبت به فرم بدن خود و یا رقابت ناسالم با بقیه ورزشکاران خواهد شد. پیشنهاد می‌گردد به دلیل بالا بودن فشار اجتماعی برای کاهش وزن و آثار مخرب آن بر تغذیه، افراد خانواده و دوستان و مربی از اظهار نظر درباره وزن و شکل بدن ورزشکاران خودداری نمایند، و همچنین برای ورزشکاران نخبه که مستعد اختلالات تغذیه‌ای می‌باشند، سالانه آزمون‌های غربالگری را اجرا نموده و راهکارهای لازم جهت پیشگیری، مراقبت و درمان آنها، اعمال شود.
کلام آخر
ورزشکاران به ویژه زنان ورزشکار به دلیل اهمیت زیادی که به شکل بدنی خود می‌دهند یکی از گروه‌های در معرض خطر اختلالات تغذیه‌ای هستند که این اختلالات می‌تواند صدمات جبران ناپذیری به آنها وارد نماید و عملکرد ورزشی آنها را تحت تاثیر قرار دهد. افزایش آگاهی ورزشکار در مورد نقش رژیم‌های غذایی، کاهش وزن غلط و تاثیر آن بر عملکرد ورزشی الزامیست. مشاوره با متخصصین تغذیه ورزشی و روانشناس بیاب سلامت و استفاده از این برنامه کاربردی می تواند در تغییر نگرش ورزشکار و درمان اختلالات غذا خوردن بسیار موثر باشد.
منابع:
Gabriela Morgado de Oliveira Coelho and et al., “Prevention of eating disorders in female athletes”, Open Access J Sports Med, 2014
