ویتامین ای چیست؟
ویتامین ای یک ویتامین محلول در چربی با خواص آنتی‌اکسیدانی است. اصولا، ویتامین ای شکل‌های مختلفی همچون چهار توکوفرول α-، β-، γ- و δ- و چهار توکوترینول α-، β-، γ- و δ- در غذا یافت می‌شود. تمامی این اشکال فعالیت آنتی‌اکسیدانی دارند، اما نمی‌توانند به یکدیگر تبدیل شوند و تنها آلفا توکوفرول α-، نیاز ویتامین ای انسان را تأمین می‌کند. نقش اصلی این ویتامین به عنوان یک آنتی‌اکسیدان، از بین بردن رادیکال‌های آزاد است که می‌تواند به سلول‌های بدن آسیب برسانند و در بیماری‌های قلبی، سرطان و سایر بیماری‌ها نقش داشته باشند.
نقش ویتامین ای و فواید سلامتی آن در بدن
ویتامین ای یک ماده مغذی است که از عملکردهای مختلف بدن مانند لخته شدن خون، سیستم ایمنی، سلامت پوست و پیام رسانی سلولی پشتیبانی می‌کند و برای بینایی، تولید مثل و سلامت پوست بسیار مهم است. برخی از مزایای سلامتی ویتامین ای عبارتند از:
*از سلول‌های بدن در برابر استرس اکسیداتیو و آسیب رادیکال‌های آزاد محافظت کرده و ممکن است در به تأخیر انداختن پیری و درمان بیماری‌های مزمن کمک کند.
*ممکن است اثرات ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی داشته باشد که سیستم ایمنی را تعدیل کرده و در برابر بیماری‌های مزمن محافظت می‌کند.
*ممکن است برای افراد مبتلا به بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) مفید باشد. این عارضه شرایطی است که در اثر تجمع چربی در کبد افراد ایجاد می‌شود. مطالعات نشان داده که مکمل ویتامین ای باعث کاهش سطح آنزیم‌های کبدی آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)، کاهش سطح چربی خون و بهبود سلامت کبد در افراد مبتلا به NAFLD می‌شود.
*ممکن است خطر بیماری قلبی را کاهش دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که مکمل‌های ویتامین ای ممکن است به کاهش عوامل خطر بیماری قلبی مانند فشار خون بالا و سطوح بالای چربی‌های خون مانند کلسترول بد (LDL) و تری گلیسیرید در برخی افراد کمک کند.
منابع ویتامین ای
ویتامین ای را می‌توان از غذاهایی مانند دانه‌ها، مغزها (آجیل)، گوشت، لبنیات، روغن‌های گیاهی، میوه‌ها و سبزیجات برگ‌دار یا از مکمل‌های غذایی دریافت کرد. منابع غذایی اصلی ویتامین ای روغن‌های گیاهی هستند. روغن‌های سویا، آفتابگردان، ذرت، گردو، پنبه‌دانه، خرما و جوانه گندم حاوی مقادیر نسبتا بالاتری (بیش از تقریبا 50 میلی‌گرم ویتامین ای در 100 گرم روغن) ویتامین ای نسبت به سایر روغن‌ها هستند.
میزان مصرف ویتامین ای
مقدار مجاز رژیم غذایی توصیه شده (RDA: The Recommended Dietary Allowance) ویتامین ای برای مردان و زنان 14 سال سن و بالاتر، 15 میلی‌گرم در روز یا 22 واحد بین‌المللی، که شامل حال زنان باردار نیز می‌باشد. زنان شیرده به مقدار 19 میلی‌گرم (28 IU) در روز کمی بیشتر نیاز دارند.
کمبود ویتامین ای و علائم آن
از آنجایی که ویتامین ای در انواع غذاها و مکمل‌ها یافت می‌شود، کمبود آن در کشورهای توسعه یافته نادر است. افرادی که اختلالات گوارشی دارند یا چربی را به درستی جذب نمی‌کنند (مانند بیماری پانکراتیت، فیبروز کیستیک، سلیاک) ممکن است دچار کمبود ویتامین ای شوند. موارد زیر نشانه‌های رایج کمبود این ویتامین هستند:
*رتینوپاتی (آسیب به شبکیه چشم که می‌تواند بینایی را مختل کند)
*نوروپاتی محیطی (آسیب به اعصاب محیطی، معمولا در دست‌ها یا پاها، که باعث ضعف یا درد می‌شود)
*آتاکسی (از دست دادن کنترل حرکات بدن)
*کاهش عملکرد سیستم ایمنی
مسمومیت ناشی از ویتامین ای
با این حال، مصرف بیش از حد ویتامین ای می‌تواند سمی باشد؛ که علائم و عارضه‌های زیر را به دنبال دارد:
*ویتامین ای بیش از حد می‌تواند با اثرات داروهای ضد انعقاد (رقیق‌کننده‌های خون) تداخل داشته باشد و خطر لخته شدن خون را افزایش دهد.
*باعث واکنش‌های آلرژیک مانند بثورات پوستی، خارش یا مشکل در تنفس شود.
*برخی از افراد ممکن است یک بیماری ژنتیکی داشته باشند که بر نحوه متابولیسم ویتامین ای تأثیر می‌گذارد و ممکن است به دوزهای بالاتر یا کمتر از حد معمول نیاز داشته باشند.
*برخی از مطالعات نشان داده‌اند که مصرف ویتامین ای، به خصوص در دوزهای بالاتر، مفید و حتی بالقوه مضر است؛ زیرا می‌تواند خطر خونریزی، سکته مغزی و در برخی مردان، سرطان پروستات را افزایش دهد.
به طور خلاصه، ویتامین ای یک ماده مغذی مهم محلول در چربی است. این آنتی‌اکسیدان قوی، برای سلامت سیستم ایمنی و پیام‌رسانی سلولی در بدن مورد نیاز است. لازم به ذکر است که بسیاری از غذاها حاوی ویتامین ای هستند، اما می‌توان آن را از طریق مکمل‌های غذایی نیز مصرف کرد. برخی از مطالعات نشان می‌دهد که مصرف مکمل‌های ویتامین ای ممکن است برای جمعیت خاصی از جمله افراد مبتلا به نفروپاتی دیابتی و NAFLD مفید باشد. با این حال، از آنجایی که بیشتر افراد از طریق رژیم غذایی خود ویتامین ای کافی دریافت می‌کنند، مکمل‌ها اغلب غیر ضروری هستند. علاوه بر این، دوزهای بالای مکمل‌های ویتامین ای می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند و با برخی داروها تداخل داشته باشد. اگر در نظر دارید ویتامین ای بیشتری به رژیم غذایی خود اضافه کنید، ابتدا با یک متخصص در مورد نگرانی‌های سلامتی خاص خود صحبت کنید.
به کمک برنامه کاربردی "بیاب سلامت" جهت مدیریت آگاهانه و بهینه رژیم غذایی خود می‌توانید با متخصصین تغذیه مشورت کنید.
منابع
G.Y. Lee & S.N. Han. “The role of vitamin E in immunity”, Nutrients, 2018.
https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminE-HealthProfessional
