پروبیوتیک (Probiotic):
واژه "پروبیوتیک" در اوایل قرن بیستم توسط برنده جایزه ایلمتشنیکوف معرفی شد. این واژه از دو کلمه یونانی "پرو" و "بیوتیک" به معنای "حیات بخش" گرفته شده است. معنای پروبیوتیک در طول سال‌ها متغیر بوده و از نظر مفهوم، به عنوان مقابل آنتی‌بیوتیک تعریف می‌شود. پروبیوتیک‌ها، میکروارگانیسم‌های زنده و فعالی هستند که با سکونت در بخش‌های مختلف بدن، به ویژه در روده‌ها به عنوان فلور طبیعی، از طریق فعالیت‌های زیستی خود، تعادل فلور میکروبی روده را حفظ و بهبود می‌بخشند. این اقدام می‌تواند به ایجاد ویژگی‌های سلامت بخش برای میزبان کمک کند.
گوناگونی میکروارگانیسم‌های پروبیوتیک همواره در حال افزایش بوده است، به این معنا که تحقیقات جدید به شناخت نژادها، گونه‌ها و جنس‌های جدیدی از میکروارگانیسم‌ها که دارای خواص پروبیوتیکی هستند، منجر می‌شود. مهمترین پروبیوتیک‌ها به جنس‌های لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم تعلق دارند. این دو جنس باکتری، هیچ گونه توانایی ایجاد التهاب را ندارند، و این موضوع از جمله دلایلی است که آن‌ها به عنوان پروبیوتیک انتخاب می‌شوند.
رشد و فعالیت متابولیکی فلور میکروبی روده تأثیر زیادی بر سلامت فیزیولوژیک و تغذیه بدن دارد. فلور روده متعادل زمانی ایجاد می‌شود که باکتری‌های مفید به عنوان محافظ در مقابل باکتری‌های بالقوه مضر غالب شوند. عوامل متعددی از جمله استرس، رژیم غذایی نادرست، مصرف آنتی‌بیوتیک، عفونت‌ها، مسمومیت‌های غذایی و عملیات طبیعی پیری ممکن است این تعادل را تخریب کنند. فلور میکروبی روده نقش مهمی در هضم غذا و حفظ سلامت دستگاه گوارش دارند. همچنین، این میکروب‌ها سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کنند و از استقرار باکتری‌های مضر در جدار معده و روده جلوگیری می‌کنند. ایجاد محیط اسیدی در دستگاه گوارش نیز توسط این فلور میکروبی تنظیم می‌شود. همه این عوامل به حفظ سلامت دستگاه گوارش اهمیت دارند. غذاها یا ترکیباتی که رشد و فعالیت باکتری‌های مفید را در دستگاه گوارش حمایت می‌کنند، به حفظ تعادل فلور معده و روده کمک می‌کنند.
پری بیوتیک (Prebiotic):
ترکیبات غذایی هستند که غیرقابل هضم یا با هضم پذیری کم توسط آنزیم‌های گوارشی انسان هستند و با تحریک انتخابی رشد یا فعالیت یک یا تعداد محدودی از باکتری‌ها در کولون روده‌های انسانی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در تعریف دیگری، پری بیوتیک‌ها منابع غذایی کربوهیدرات غیرقابل هضم انتخابی هستند که رشد و تکثیر باکتری‌هایی مانند بیفیدوباکتریوم و لاکتوباسیل را تحریک می‌کنند. غذاهای پری بیوتیکی شامل عسل، میوه‌ها، سرکه، شربت سیب خام، جوانه‌گندم، گوجه فرنگی و غیره می‌باشند.
فواید پروبیوتیک‌ها عبارتند از:
- کمک به حفظ تعادل میان باکتری‌های مفید و مضر در روده و حفظ سلامت دستگاه گوارش
- کاهش مشکلات مربوط به گاز معده و تجزیه مواد زائد تولید شده در دستگاه گوارش
- اثرات مفید در افرادی که مدت طولانی زمان آنتی‌بیوتیک مصرف کرده‌اند
- تحریک سیستم ایمنی بدن و کاهش خطر عفونت‌ها
- مفید برای درمان انواع اسهال و عفونت‌های گوارشی
- بهبود عملکرد گوارشی لیپیدها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها، و همچنین تسهیل هضم لاکتوز در مورد عدم تحمل به لاکتوز
- کمک به پیشگیری از سرطان کولون و کاهش تولید موادی که باعث ایجاد سرطان می‌شوند
- کاهش کلسترول و فشار خون در انسان‌ها
- بهبود جذب مواد معدنی و مغذی و کاهش التهاب
- کنترل رشد باکتری‌های مضر در شرایط استرس
- کمک به تعادل هورمون‌ها در شرایط استرس
- مقابله با عفونت‌هایی مانند کاندیدیاز پا ورزشکاران
- کنترل رشد ویروس‌ها و باکتری‌های بیماری‌زا
- شکستن توکسین‌ها و تولید آنتی‌بادی‌ها و مواد ضد سرطان
غذاهای پروبیوتیک، محصولات غذایی هستند که حاوی سلول‌های میکروبی یا ترکیبات سلول‌های میکروبی با اثرات مفید بر سلامت میزبان هستند. این محصولات اغلب شامل انواع مختلفی از باکتری‌های مفید مانند لاکتوباسیلوس، بیفیدوباکتریوم و انتروکوکوس هستند.
انواع محصولات غذایی پروبیوتیک به چند دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- فرآورده‌های لبنی، به ویژه ماست پروبیوتیک.
- فرآورده‌های غذایی غیر لبنی مانند شیرینی‌های پروبیوتیک، محصولات تخمیری مثل کلم ترش، خیارشور و...
- مکمل‌های غیر غذایی مانند پودرها و کپسول‌ها.
- فرآورده‌های پروبیوتیک با منشأ شیر و محصولات لبنی از جمله ماست، ماست منجمد، فیر، دوغ کره، بستنی و شیر اسیدوفیلوس به عنوان مهمترین منابع ارگانیسم‌های پروبیوتیک شناخته می‌شوند. از بین محصولات تخمیری شیر، ماست به عنوان یکی از مهمترین فرآورده‌های حاوی ارگانیسم‌های پروبیوتیک شناخته می‌شود.
منابع
Gilberto Vinícius De Melo Pereira et al. "How to Choose a Probiotic? An Overview and Updated Methods and Criteria." Biotechnology Advances, 2018.
M. A. Kesen and O. A. Aiyegoro. "Desirable Characteristics and Evaluation Criteria for Probiotics." International Journal of Food Biosciences, 2018.
M. Mir Ghafourvand, A. Homayouni Rad, S. Mohammad Alizadeh, K. Shokri. "Review of the Effects of Probiotic Yoghurt Consumption as a Novel Approach to Preventing and Treating Constipation." Arak Medical University Journal, 2015.
S. Aminnezhad, R. Kasra Kermanshahi. "Antibiofilm Activity of Cell-Free Supernatant from Lactobacillus Casei against Pseudomonas Aeruginosa." KAUMS Journal, 2014.
A. M. Mortazavian, S. H. Razavi, M. Ehsani, S. Sohrabvandi. "Principles and Methods of Microencapsulation of Probiotic Microorganisms." Iranian Journal of Biotechnology, 2007.
A. K. Anal, H. Singh. "Recent Advances in Microencapsulation of Probiotics Using Different Strains of Lactobacillus Against Salmonella Typhimurium." Iranian Journal of Public Health, 2007.
B. Mombelli, M. R. Gismondo. "The Use of Probiotics in Medical Science." International Journal of Antimicrobial Agents, 2000.
