سابقه مصرف چای در ایران از قرن هفدهم میلادی گزارش شده است که جهانگردان از چایخانه‌هایی گزارش دادند که رجال و افراد ثروتمند در آنجا جمع شده و چای می‌نوشیدند. زراعت چای بعد از چین در هند و ژاپن از قرن ۱۹ میلادی به تمامی نقاط مختلف و مستعد دنیا توسعه یافت.
انواع چای را با توجه به ظاهر برگ، کمیت و کیفیت آن مقاومت به فاکتورهای مهمی از قبیل سرما و خشکی به سه نژاد عمده چینی، آسامی و کامبوجی و یک نژاد دیگر به نام چای‌های دورگه تقسیم بندی نموده‌اند.
دو نژاد چینی و آسامی از نظر گیاه شناسان نژادهای رسمی هستند.
نژاد چینی
این بوته‌ها دارای شاخه‌های زیادی هستند، این بوته‌ها به آسانی بدون بذر و به وسیله خوابانیدن و قلمه تکثیر می‌شوند.
نژاد آسامی
این نژاد دارای ۵ رقم آسامی برگ روشن، آسامی برگ تیره، چای برمه، چای مانیپور و چای لوشایی می‌باشد. به طور کلی برگ‌های این نژاد بزرگ و براق و بسیار لطیف بوده و قسمت انتهایی آن فاقد دندانه می‌باشد این بوته‌ها دارای ارتفاع کمی بوده و به صورت تک ساقه می‌باشند.
نژاد کامبوجی
از نظر مقاومت کمیت و کیفیت محصول حد واسط بین نژاد چینی و آسامی است.
نژاد دورگه
این ارقام از ترکیب ارقام و نژادهای دیگر بوته‌های چای به دست می‌آید. به عنوان مثال؛ تاثیر چای آسام در چای دورگه این است که کیفیت آن را زیاد می‌کند ولی موجب کاهش مقاومت آن شده و همچنین از عطر آن می‌کاهد اغلب بوته‌های چای ایران، دورگه‌ای مقاوم از نژادهای چای آسامی و چینی است.
تقسیم بندی چای از لحاظ طرز تهیه و تولید
چای سیاه
این نوع چای پس از انجام تمام مراحل چای‌سازی بدست می‌آید و چای مصرفی تمام کشورهای جهان و همچنین ایران می‌باشد این نوع چای به دو طریق رسمی یا ارتودکس و غیر رسمی یا سی تی سی به دست می‌آید. در روش ارتودوکس که همان روش چای سازی ایران نیز می‌باشد تمام مراحل پلاس، مالش، تخمیر و خشک شدن انجام می‌گیرد.
در روش سی تی سی از ماشین‌های جدیدی استفاده شده که باعث حذف مرحله پلاس شده و زمان مراحل مالش و تخمیر نیز کاهش یافته و به صورت تلفیقی با یکدیگر انجام می‌شود و همچنین پلاسیده نشده و یا کم پلاسیده، اندکی تخمیر شده و سپس خشک می‌شوند. این نوع چای در ایران مصرف چندانی ندارد و معمولا چای‌های ایرانی با مقدار بیشتر چای خشک و مدت زمان ۱۵ تا ۲۰ دقیقه دم آورده می‌شوند.
نحوه صحیح دم کردن چای
بهتر است از ظروف یا کتری چینی برای دم کردن چای استفاده کنید. سرامیک لعاب‌دار و ظروف شیشه‌ای نیز در مراتب بعدی مناسب‌ترند اما سعی کنید از ظروف آلومینیومی مسی یا برنجی استفاده نکنید، علاوه بر آنکه طعم چای را عوض می‌کند باعث ایجاد واکنش‌هایی می‌گردد که برای سلامت انسان مناسب نیست. برای دم کردن چای سیاه آب را بگذارید تا به نقطه جوش خود برسد، سپس روی چای ریخته و دقایقی برای دم کشیدن آن صبر کنید.
تقسیم بندی دیگر از انواع چای سیاه
چای آسام
نام آن از منطقه آسام که در شمال شرقی کشور هندوستان گرفته شده است. برگ های این نوع چای، قهوه ای رنگ است.
چای آسام را معمولا در کدام وعده و با چه ترکیبی می نوشند؟
این نوع چای را به دلیل طعم تند آن معمولا در وعده صبحانه و پس از ترکیب کردن با شیر می نوشند.
طعم و رنگ چای آسام چگونه است؟
آسام چای پررنگ و تند و تیز و قوی از لحاظ مزه محسوب می‌شود.
چند نوع چای آسام داریم؟
چای آسام در سال ۴ بار برداشت می‌شود که مرغوبترین نوع آن از برداشت اول و دوم بدست می‌آید.
این نوع چای در دو مدل کله مورچه و قلم به بازار عرضه می شود، که نوع قلم آن به مراتب از لحاظ طعم، رنگ و بو کیفیت بالاتری دارد.
چای سیلان
چای سیلان یکی دیگر از انواع چای سیاه پرمصرف و محبوب در سراسر دنیا علی الخصوص ایران است.
نام این چای از منطقه‌ای در کشور سریلانکا که برگ‌های چای در آن تولید می‌شوند گرفته شده است. چای سیلان بسته به ارتفاعی که در آن رشد کرده طعم و رنگ متفاوتی دارد.
برگ‌های خشک چای سیلان اغلب سیاه و بعد از دم شدن طعم تندی دارد.
چای سیلان را اغلب به چه صورت میل می‌کنند؟
در ایران به صورت متداول چای سیلان را در صبحانه و عصرانه مصرف می‌کنند. طرز تهیه چای سیلان بسته به ذائقه‌های مختلف، روش‌های متفاوتی دارد. هچنین چای سیلان متداول‌ترین نوع برای تهیه چای یخ زده است.
چای دارجیلینگ
چای دارجیلینگ نوع سوم از انواع چای سیاه محسوب می‌شود. نام این نوع چای از منطقه‌ای بسیار مرتفع در هندوستان گرفته شده است. طعم و عطر چای دارجلینگ بستگی به مرحله برداشت آن دارد. برداشت اول این چای که دقیقا بعد از اتمام زمستان است، برگ‌هایی با رنگ قهوه‌ای کمرنگ دارد و بعد از دم شدن رنگی طلایی و طعمی ترد و شراب گونه دارد. نوشیدنی برداشت دوم چای دارجیلینگ طعمی نرم و متعادل تر از برداشت اول آن دارد. البته رنگ آن از چای برداشت اول متمایل به طلایی تیره است. برگ های خشک این نوع چای پیچی شکل، بلند و کشیده است.
چای کیمون
چای کیمون در چین به عمل می آید. طعمی تند و قوی با پس زمینه ای دودی دارد که اغلب در وعده صبحانه نوشیده می‌شود. معمولا چای کیمون را به همراه کمی شیر می‌نوشند. البته اگر نوع اعلا و خیلی مرغوب آن را تهیه کنید. بدون شیر هم از طعم اصیل این نوع چای سیاه لذت بی‌اندازه خواهید برد.
چای سیاه کنیا
چای سیاه کنیا همانطور که از اسم آن مشخص است تولید شده در کشور کنیاست. در دسته چای‌هایی که در وعده صبحانه نوشیده می‌شوند قرار می‌گیرد و معمولا همراه با شیر یا بصورت چای شیرین مصرف می شود. در بازار ایران چای کنیا اغلب بصورت کله مورچه پیدا می‌شود.
چای سیاه لپ سانگ لوشانگ
این نوع خاص از چای را با دودی کردن برگ چای سیاه توسط دود ناشی از آتش گیاه بامبو تهیه می کنند.به دلیل نحوه تولید این چای طعمی بسیار دودی و خاص دارد. بوی آن نیز مانند بوی حاصل از سوختن چوب جنگلی است.
چای نیلگری
چای نیلگری در هندوستان کاشت و برداشت می‌شود و مقرون به صرفه‌ترین نوع چای سیاه نسبت به سایر انواع چای سیاه به شمار می‌آید.شکل برگ‌های خشک چای نیلگری دارای سطحی تقریبا صاف و شکسته هستند. طعم آن شیرینی بسیار جزئی دارد و میتوان آن را بدون شیر هم نوشید.
چای سیاه یونان
چای خشک یونان دارای بافتی مخمل گونه است و طعمی ملایم، نرم و گس دارد. چای یونان دارای کافئین بالا است و از این لحاظ چای قوی محسوب می‌شود.
انواع چای سیاه ایرانی
چای سیاه ایرانی که به 4 گروه قلم، شکسته، باروتی و خاکه تقسیم می‌شود.
چای قلم
به نوعی از چای گفته می‌شود که عموماً از برگ‌هایی که در طی عملیات مالش کاملاً پیچیده شده و از توری نمره 10 قابل عبور نباشد بدست می‌آید.
چای قلم به 3 صورت تقسیم می شود:
چای قلم ممتاز زرین TGFOP ، چای قلم ممتاز FOP ، چای قلم OP
چای شکسته
نوعی از چای به اندازه متوسط (ریزتر از قلم و درشت تر از باروتی) است که به وسیله غربال با توری های نمره 10 و 12 استحصال می‌شود و از توری نمره 14 قابل عبور نیست.
چای شکسته به صورت زیر تقسیم می شود:
چای شکسته ممتاز زرینTGFBOP ، چای شکسته ممتاز FBOP ، چای شکسته BOP
چای باروتی
به نوعی از چای خرد و ریز گفته می‌شود که با استفاده از غربال با توری نمره 14 و 18 جدا شده و از توری نمره 20 قابل عبور نباشد.
چای باروتی به صورت زیر تقسیم می‌شود:
چای باروتی ممتاز زرین TGOF ، چای باروتی ممتاز FBOPF ، چای باروتی BPF، گل باروتی PF
خاکه چای
به نوعی از چای گفته می شود که ریزتر از سایر ارقام بوده و با استفاده از توری با سایز 40*30 و در مراحل چای سازی، عملیات فرآوری و طبقه‌بندی حاصل می‌گردد و رنگ مشکی و مشکی مایل به خاکستری مشخصه‌های بارز این نوع خاکه چای می‌باشد.
خاکه چای به صورت زیر تقسیم می‌شود :
خاکه چای درجه یک PD ONE ، خاکه چای درجه دو PD TWO
خاصيت های چای سياه
چای سياه گياه دارويی است كه برای بهبودی هشياری ذهنی، يادگيری، تقويت حافظه مورد استفاده قرار ميگيرد. همچنين برای مواردی مانند فشار خون پايين و بالا، پيشگيری از بيماری پاركينسون و بسياری موارد ديگر موثر است. 2 تا 4 درصد كافئين موجود در چای سياه به تفكر و هوشياری فرد تاثير می‌گذارد. ميزان ادرار را افزايش می‌دهد و احتمال حمله قلبی را بدليل حضور آنتی اكسيدان های قوی،كاهش می‌دهد. برخی تحقيقات نشان داده كه افرادی كه چای سياه می‌نوشند احتمال مرگ كمتری دارند. همچنين زنان مسنی كه بيشتر چای سياه می‌نوشند نسبت به افرادی كه مصرف كمتری دارند، استخوان های قوی تری دارند. احتمال سرطان تخمدان در اثر مصرف زياد چای كمتر می‌شود. آنتی اكسيدان در چای سياه برای درخشانی بيشتر و همچنين جلوگيری از ريزش مو و حتی تقويت و رويش مجدد چای موثر است.
مضرات چای سياه
از مضررات چای سياه، میتوان به ايجاد حالت تهوع در معده‌های خالی اشاره كرد. تانن موجود در چای سياه مسئول طعم تلخ و خشک چای است. همچنين تانن قادر است باعث تحريک بافت گوارش شود و به طور بالقوه منجر به علائم ناخوشايندی مانند حالت تهوع يا درد معده می‌شود كه كافئين همچنين قادر است توليد اسيد معده را افزايش دهد.البته اين امكان وجود دارد كه نوشيدن چای لزوما باعث سوزش سر دل نميشود. قرار گرفتن در معرض مقدار زيادی كافئين از جمله نوشيدنی‌هايی مانند چای، در دوران بارداری خطر ابتلا به عوارضی مانند سقط جنين و كم وزن شدن نوزاد هنگام تولد را افزايش می‌دهد.
