استویا یک شیرین‌کننده طبیعی بدون کالری است که از بافت برگ‌ها و ساقه‌های گیاه Stevia rebaudiana به دست می‌آید. گیاه استویا بومی آمریکای جنوبی است؛ و بیشتر در پاراگوئه، کنیا، چین و ایالات متحده و در بسیاری از نقاط دیگر جهان از جمله ویتنام، برزیل، هند، آرژانتین و کلمبیا کشت می‌شود. استویا به دلیل طعم بسیار شیرین خود شناخته شده است (200 تا 400 برابر بیشتر از ساکارز)؛ و اغلب به عنوان جایگزین شکر استفاده می‌شود.
عصاره خالص برگ استویا حاوی 95 درصد یا بیشتر گلیکوزید استویول است. بدن انسان این گلیکوزیدهای شیرین را متابولیزه نمی‌کند یا به عبارتی بهتر، گلیکوزیدهای استویول نمی‌توانند از طریق آنزیم‌هایی مانند آلفا آمیلاز پانکراس، پپسین و پانکراتین موجود در بزاق و ترشحات معده شکسته شوند و به طور دست نخورده از قسمت فوقانی دستگاه گوارش عبور می‌کنند و در نهایت توسط باکتری‌های روده به استویول هیدرولیز می‌شوند. بنابراین، بدن هیچ کالری از استویا دریافت نمی‌کند. گلیکوزیدهای استویول (ترکیبات مسئول شیرینی استویا)، از برگهای گیاه استویا استخراج می‌شوند و از آن‌ها برای شیرین کردن غذاها و نوشیدنی‌های مختلف استفاده می‌کنند. برخلاف شیرین‌کننده‌های مصنوعی، این گلیکوزید شیرین در گرما تجزیه نمی‌شود و استویا را به یک شیرین‌کننده عالی برای پخت و پز تبدیل می‌کند.
استویا توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و سازمان ایمنی غذای اروپا (EFSA) ایمن شناخته شده و بی‌خطر است؛ و یک انتخاب محبوب برای افرادی است که به دنبال جایگزینی برای شکر هستند زیرا تقریبا بدون کالری است و تأثیر قابل توجهی بر سطح قند خون ندارد و برای دیابتی‌ها و کسانی که به دنبال کاهش مصرف قند هستند مناسب است.
استویا در اشکال مختلف از جمله عصاره‌های مایع و شیرین‌کننده‌های پودری موجود است و در طیف وسیعی از محصولات مانند نوشابه‌ها، دسرها و حتی به عنوان شیرین‌کننده رومیزی استفاده می‌شود.
مزایای سلامتی استویا
برتری استویا در برابر ساکارز و شیرین‌کننده‌های مصنوعی سال‌ها پیش تأیید شده است. مطالعات بسیاری در زمینه خواص مفید استویا را برای سلامت انسان انجام شده است. نتایج نشان دادند:
1. استویا دارای اثرات ضد گلیسمی و آنتی‌اکسیدانی در بافت چربی و دیواره عروقی است.
2. باعث کاهش سطح فشار خون و استئاتوز کبدی می‌شود.
3. پلاک آترواسکلروتیک را تثبیت می‌کند و آسیب کبد و کلیه را بهبود می‌بخشد.
4. برخلاف شکر، استویا باعث پوسیدگی دندان نمی‌شود و آن را به یک شیرین‌کننده دوستدار دندان تبدیل می‌کند.
5. استفاده از استویا به عنوان جایگزین قند می‌تواند به کاهش مصرف کالری و مدیریت وزن کمک کند.
6. استویا به میزان قابل توجهی بر سطح قند خون تأثیر نمی‌گذارد، که می‌تواند برای افراد مبتلا به دیابت یا کسانی که قصد تنظیم قند خون خود را دارند مفید باشد.
معایب و مضررات مصرف استویا
1. طعم تلخ: برخی از افراد ممکن است طعم تلخ یا شیرین‌بیان را هنگام مصرف استویا تجربه کنند که می‌تواند ناخوشایند باشد.
2. مشکلات گوارشی: در موارد نادر، مصرف بیش از حد استویا یا ترکیبات آن، به ویژه زمانی که به شکل‌های بسیار غلیظ باشد، ممکن است منجر به ناراحتی‌های دستگاه گوارش، از جمله نفخ یا اسهال شود.
3. واکنش‌های آلرژیک: اگرچه نادر است، برخی از افراد ممکن است به استویا حساس یا آلرژیک باشند که منجر به علائمی مانند کهیر، خارش یا تورم می‌شود.
شایان ذکر است که در حالی که استویا مزایای بالقوهای را ارائه می‌دهد، پاسخ‌های فردی ممکن است متفاوت باشد. به طور کلی، مصرف متعادل و مسئولانه استویا توصیه می‌شود، و اگر نگرانی یا بیماری زمینه‌ای دارید، بهتر است قبل از گنجاندن آن در رژیم غذایی خود با یک متخصص تغذیه مشورت کنید. هنگام خرید غذاهای فرآوری شده یا بسته‌بندی شده، برچسب محصول را به دقت مطالعه کنید؛ و همیشه از وجود آن در محصولات غذایی آگاه باشید.
به کمک وب اپلیکیشن "بیاب سلامت" جهت مدیریت آگاهانه و بهینه رژیم غذایی خود می‌توانید با متخصصین تغذیه مشورت کنید.
گردآورنده: علی نظری
کارشناس ارشد فناوری مواد غذایی
منابع
Kasti, A. N., Nikolaki, M. D., Synodinou, K. D., Katsas, K. N., Petsis, K., Lambrinou, S., Pyrousis, I. A., & Triantafyllou, K. (2022). The Effects of Stevia Consumption on Gut Bacteria: Friend or Foe? Microorganisms, 10(4), 744.
Ashwell M. (2015). Stevia, Nature's Zero-Calorie Sustainable Sweetener: A New Player in the Fight Against Obesity. Nutrition Today, 50(3), 129–134.
