خرفه بدليل وجود تركيبات مغذی مختلف مثل انواع ويتامين‌ها، مواد معدنی، اسيدهای چرب ضروری، آنتی اکسیدان‌هایی همچون فلاونوئيدها، گلوتاتيون و بتاكاروتن بعنوان اكسير جهانی شناخته ميشود. بعـلاوه، وجـود ايـن تركيبـات، آن را بـه گيـاهی پركاربرد در پيشگيری و درمان انواع مختلف بيماري‌ها هم در طب سنتی و هم در طب مدرن تبديل كـرده و آن را جزئـی از برنامـه و صنعت غذايی بسياری از كشورها قرار داده است.
خرفه كه در ادبيات چينی بـعنـوان گيـاهی بـرای زنـدگی طولانی شناخته ميشود، هشتمين گياه پركاربرد در دنياست كه در اغلب نقاط كره زمين از جملـه در منـاطق معتـدل و گرمسيری، از اروپا گرفته تا آفريقا، آسيا، امريكا و استراليا بصورت خودرو رشد ميكند. خرفه بعنـوان گيـاه بـومی ايران نيز شناخته می‌شود كه سابقه كشت آن بـه بـيش از 2000 سال برميگردد و در نواحی شـمالی (گـيلان و مازنـدران) تهران، نواحی غربی و جنوب شرقی (بلوچستان) رشد مـيكنـد.
گونه های مختلف گياه خرفه تحت نـام هـای متفاوت حتی در مناطقی با شرايط آب و هوايی مثـل خشـكی، شوره‌زار و كمبود موادمغذی نيز رشد ميكند. ساقه اين گياه گوشتی، استوانه‌ای و به رنگ قرمـز يـا سـبز است كه بصورت ايستاده يا خوابيده بـر زمـين، تـا ارتفـاع 30 سانتی‌متـر و قطـر 2-3 ميلـی‌متـر رشـد مـيكنـد.
خرفه بعنوان غذای برتر آينده معرفی مـيشـود، چـرا كـه دارای بسياری از تركيبات مغذی و خصوصيات آنتـی اكسـيدانی است، تركيبات شيميايی موجود در قسمتهـای مختلـف اين گياه شامل كربوهيـدرات، پـروتئين، كلسـيم، روی، پتاسـيم، سديم، منگنز، آهن، فسفر، سلنيم و ويتامين های Aو... است.
پروتئين موجود در برگ خرفه، دارای مقدار كمی متيونين و سيسـتئين اسـت، ولـی تخـم‌هـای آن دارای تعـادل مناسـبی از اسيدهای آمينه ضروری است. باتوجه به مطالعاتی كه در سـال‌هـای اخيـر انجام گرفته، خرفه يكی از غنی‌تـرين منـابع گيـاهی اسـيدهای چرب امگا 3 به حسـاب مـی آيـد.
مطالعـــاتی كـــه بـــه تـــازگی در زمينـــه جداســـازی تركيبات مرتبط از خرفـه انجـام گرفتـه، حاكی از آن است كه خانواده اين گيـاه مـی‌توانـد منبـع ارزشمند جديدی از اين تركيبـات باشـد، چـرا كـه آنهـا دارای ويژگيهای بيوپزشكی مثل تسكين سرفه، آنتی‌اكسـيدانی، ضـد آلرژيک، ضد التهابی، آنتـی هيسـتامينی و مهـار تجمـع پلاكتـی هستند.
خرفه در طب سنتی ايران
خرفه دارای طبيعت سرد و تر اسـت. در منـابع طـب قديم و نيز در كتاب گياهان دارويـی و دايـره المعـارف گيـاهی خواص متعددی برای خرفه در نظر گرفته شده كه ميتوان به كاربردهايی مثل تصفيه كننده خون، ضـد كـرم، ضــد آســم، تســكين دهنــده زخم های معـده، ضـد تهـوع، جلـوگيری كننـده از خـونريزی و هپاتيت، رفع عطش، رفع سرفه خشک، تنگی نفس، كاهش سردرد، خرد كردن سـنگ مثانـه، رفـع اخـتلالات ادراری و افـزايش سيسـتم ايمنـی اشـاره كـرد. تخـم گيـاه دارای خاصـيت مـدری، مسـكنی، رفـع عطــش، ضـد اســهال خـونی و مفيــد در سوختگی و تاول است. در كتب طب سـنتی ايـران، ايـن گياه بعنوان عامل افزايش وزن و چـاقی در افـراد دارای مـزاج گرم و خشک، لاغر ذكر شده است. مصلح گياه خرفه، كرفس، نعناع و مصلح تخم آن، قند است.
خرفه و اثرات درمانی آن
باتوجه به مطالعاتی كـه در سـال هـای اخيـر انجـام گرفتـه، اثرات فارمـاكولوژيكی مختلفـی ماننـد: كاهش دهنده فشار خون، ضـد ديابـت، كــاهش علائــم روانــی اســكيزوفرنی، ضد سرفه، ضد التهاب و مسكنی، اثر شل كنندگی عضله اسكلتی، اثر شل كنندگی بر عضـله صاف روده كوچک، آنتـی اكسـيدانی و بازكننـدگی كانـال پتاسيمی در خرفه به اثبات رسيده است. این گیاه همچنـين، دارای ويژگی‌های ضد قارچ، باكتری و نيز ضـد عفونـت اسـت. بر اساس تحقيقات انجام گرفته، اين گياه دارای خاصـيت ضد خستگی و ضد كمبود اكسيژن در بافت های بدن است.
خرفه در برنامه غذایی
در برنامه غذايی اجزای مختلف خرفه مثل برگ، سـاقه و تخـم آن بـطـور گسترده در كشورهای آسيايی گرمسـيری و مديترانـه‌ای جهـت اهـداف گونـاگون مثـل تغذيـه انسـان، صـنايع تبـديلی و دارو مصرف ميشود. برگ‌ها، ساقه‌هـا و گـل‌هـای ايـن گيـاه ميتوانند بطور خام و يا پخته مصرف شوند. ساقه و برگ‌های آبدار و خوراكی آن كه با اندكی مزه اسيدی و نمكی، طعم اسفناج را در ذهن تداعی مـيكنـد. بـعنـوان سبزی معطر، مغـذی و خـوراكی در برخـی از كشـورها ماننـد منطقه مديترانه، چين، آسيای جنوب شرقی، شرق و مركز آفريقا و فيليپين مورد استفاده قرار ميگيرد. اين گيـاه در منـاطق جنوبی ايران نيز بعنوان يک سبزی، مورد كشت قرار ميگيـرد. علاوه بر اين، در برخی مناطق بـه شـكل خـام بـه عنـوان سالاد مصرف ميشود. پخته آن در انـواع سوپ‌ها و يـا حتی بصورت ترشی قابل استفاده است. تخـم آن در تزئين شيرينی كاربرد دارد ،علاوه بر اين، بوميـان امريكـا و استراليا دانه‌هـای آن را خـرد كـرده و در آرد جهـت تهيـه نـان استفاده ميكنند .خرفه در فرهنگ‌های مختلف همراه با مواد غذايی مختلـف و به اشكال متفـاوت در برنامـه غـذايی گنجانـده مـی‌شـود. در يونان، مخلوط خرفه خام با سيب زمينی، گوجـه فرنگـی، پيـاز، فلفل سبز، جعفری خرد شده به همراه روغن زيتـون، سـركه و نمک به شكل سالاد مصرف می‌شود. هلندی‌ها از آن سوپی تهيه می‌كنند كه حـاوی كـرفس محلـی، تـره فرنگی، مركبات، سس سويای شيرين است. در جاوا، اين گيـاه با تمبرهندی پخته می‌شود. در مناطق مركزی جـاوا، بـرگ‌هـا و ساقه‌های جوان خرفه بصورت آبپز يا بخارپز به همراه سـاير سبزيجات مثل اسفناج، جوانه ماش و سس بادام زمينی استفاده می‌شود. در چين، خرفـه بـا سـير، روغـن كنجد و سس سويا سرخ می‌شود.
خرفه در صنايع غذايی
در صنایع غذایی گياه خرفه بدليل وجود مقادير قابل تـوجهی از ليگنـان‌هـا، فيبر رژيمی و آنتی‌اكسيدان‌های طبيعی بعنوان يک ماده غذايی با اثرات سلامتی بخش و يا فراسودمند جهت غنی‌سازی برخـی موادغذايی مثل نان فراسودمند حاوی اسيدهای چرب امگا 3 و فيبر رژيمی به همراه ويژگی‌های حسی و كيفی مطلوب پيشـنهاد می‌شود.
تحقیقات جدیدی در مورد اثر تمرین ترکیبی و مکمل خرفه بر غلظت پلاسمایی چربی‌های خون و سونوگرافی کبد در زنان چاق مبتلا به کبد چرب غیرالکلی نشان داد که در مجموع تمرینـات هوازی-مقاومتی همراه بـا مصـرف مکمل خرفه می‌تواند موجب بهبود وضعیت تجمع چربی در کبد و غلظت سرمی چربی‌های خون در زنان چاق مبتلا به کبد چرب غیرالکلی شود، بنابراین با توجه به اثرات مفید مکمل خرفه که کاهنده چربی خون، بهبود دهنده عملکرد کبد و دارای خواص آنتی اکسیدانی است به همراه تمرینات ترکیبی می‌توانند به عنوان درمان کمکی در خصوص سایر پارامترهای بالینی مرتبط با بیماری کبد چرب، نشانه‌های بیوشیمیایی کبد و آنزیم‌های کبد برای مبتلایان به این نوع بیماری استفاده شوند.
در نهایت میتوان گفت ميليون‌ها نفر در سراسر دنيا برای تأمين نيازهـای غـذايی و نيز حفظ سلامتی خود از گياهـان خـوراكی و دارويـی اسـتفاده می‌كنند. با توجه به اهميت شناسـايی گياهـان ارزشـمند در ايـن زمينه، گياه خرفه بدليل دارا بودن بسياری از مواد مغذی و نيـز اثرات درمانی مختلف می‌تواند بعنوان يكی از موادغذايی مهم برای آينده در نظر گرفته شود و جزئـی از برنامـه غـذايی همـه گروه‌های سنی، مورد استفاده قرار گيرد که برای آگاهی بیشتر در زمینه سلامت توصیه می‌شود از وب اپلیکیشن “بیاب سلامت” استفاده شود.
منابع:
اثر تمرین ترکیبی و مکمل خرفه بر غلظت پلاسمایی چربی‌های خون و سونوگرافی کبد در زنان چاق مبتلا به کبد چرب غیرالکلی. مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک, 2020.
