غذاهای تراریخته یا اصلاح‌شده ژنتیکی (Genetically modified) که به عنوان غذاهای دستکاری‌شده ژنتیکی (Genetically engineered) نیز شناخته می‌شوند؛ محصولاتی هستند که مواد ژنتیکی (ژن یا DNA) آن‌ها با استفاده از تکنیک‌های مهندسی ژنتیک تغییر یافته است (تغییرات عمدی). در واقع، اصلاح ژنتیکی شامل شناسایی و جداسازی ژن‌های خاص مسئول صفات مطلوب در یک موجود و سپس وارد کردن این ژن‌ها در DNA موجود زنده دیگر است.
دانشمندان از مهندسی ژنتیک برای اصلاح DNA گیاهان یا حیوانات استفاده می‌کنند. این اصلاح می‌تواند شامل اضافه کردن ژن از گونه‌های دیگر برای ایجاد ویژگی‌هایی مانند مقاومت در برابر آفات و بیماری‌ها، تحمل به علف‌کش‌ها، افزایش عملکرد و بهبود محتوای غذایی باشد.
از محصولات تراریخته می‌توان به سویا، ذرت، پنبه، کلزا، انواع میوه‌ها و سبزیجات اشاره کرد.
تولید و مصرف غذاهای تراریخته به دلیل نگرانی در مورد خطرات بالقوه سلامتی، اثرات زیست محیطی و ملاحظات اخلاقی و الزامات برچسب زدن همیشه مورد بحث بوده است.
نهادهای نظارتی مانند FDA و WHO ایمنی محصولات تراریخته را قبل از ورود به بازار ارزیابی می‌کنند. لازم به ذکر است که در برخی مناطق، از جمله ایالات متحده و بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا، مقرراتی وجود دارد که برچسب‌گذاری مواد غذایی تراریخته را برای اطلاع مصرف‌کنندگان از حضور آن‌ها در محصولات الزامی می‌کند. برچسب زدن به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا انتخاب‌های آگاهانه‌ای در مورد غذاهایی که خریداری می‌کنند داشته باشند.
غذاهای اصلاح‌شده ژنتیکی (تراریخته) به دلیل مزایا و معایب بالقوه خود بحث‌های قابل توجهی را ایجاد کرده‌اند. در اینجا خلاصه‌ای از مزایا و معایب محصولات غذایی تراریخته آورده شده است:
مزایای غذاهای اصلاح شده ژنتیکی
افزایش بازدهی محصول: اصلاح ژنتیکی باعث می‌شود تا محصولات تراریخته بازدهی تولید بالاتری داشته باشند و به برآورده شدن تقاضای روزافزون جهانی برای غذا کمک کنند.
افزایش ارزش غذایی: اصلاح ژنتیکی می‌تواند محتوای غذایی محصولات را بهبود بخشد. به عنوان مثال، برنج طلایی طوری مهندسی‌شده است که سطوح ویتامین آ بالاتری داشته باشد و کمبود ویتامین آ را در مناطق خاصی برطرف کند.
افزایش عمر مفید ماندگاری: غذاهای تراریخته می‌توانند ماندگاری طولانی‌تری داشته باشند، مهندسان ژنتیک از این طریق ضایعات مواد غذایی را کاهش می‌دهند و تضمین می‌کنند که مواد غذایی برای مصرف سالم باقی می‌مانند.
کاهش استفاده از آفت‌کش‌ها: برخی از محصولات تراریخته برای مقاومت در برابر آفات طراحی شده‌اند و نیاز به آفت‌کش‌های شیمیایی را کاهش می‌دهند. این اصلاح می‌تواند برای محیط زیست مفید باشد و باقیمانده آفت‌کش‌ها را در مواد غذایی کاهش دهد.
مقاومت در برابر بیماری: اصلاح ژنتیکی می‌تواند محصولات را در برابر بیماری‌های خاص مقاوم کند و به حفاظت از بهره‌وری کشاورزی کمک کند.
معایب غذاهای اصلاح شده ژنتیکی
آلرژی‌زایی بالقوه: نگرانی‌هایی وجود دارد که اصلاح ژنتیکی ممکن است پروتئین‌های آلرژی‌زا را وارد غذاها کند و خطری برای افراد آلرژیک ایجاد کند. برای شناسایی و کاهش این خطر به آزمایش‌های دقیق نیاز است.
اثرات ناخواسته بر ترکیب محصول: اصلاح ژنتیکی می‌تواند عواقب ناخواسته‌ای داشته باشد و ترکیب غذا را به روش‌های غیر قابل پیش‌بینی تغییر دهد. برای درک کامل این خطرات احتمالی به تحقیقات بیشتری نیاز است.
نگرانی‌های زیست‌محیطی: کشت محصولات تراریخته می‌تواند بر اکوسیستم‌ها تأثیر بگذارد، مانند توسعه آفات مقاوم در برابر آفت‌کش‌ها و آسیب‌های احتمالی برای موجودات غیر هدف. در مواردی که محصولات تراریخته برای مقاومت در برابر آفات مهندسی شده‌اند، این خطر وجود دارد که آفات ممکن است در طول زمان مقاومت ایجاد کنند و به طور بالقوه منجر به افزایش استفاده از آفت‌کش‌ها شود.
اثرات بلندمدت بر سلامتی: اثرات بلندمدت مصرف غذاهای تراریخته بر سلامتی هنوز به طور کامل شناخته نشده است و برخی مطالعات نگرانی‌هایی را ایجاد کرده‌اند.
به طور خلاصه، غذاهای اصلاح‌شده ژنتیکی پتانسیل ارائه مزایای تغذیه‌ای و کاهش اثرات زیست‌محیطی برخی از شیوه‌های کشاورزی را دارند. با این حال، نگرانی‌هایی در مورد آلرژی‌زایی یا سمیت، اثرات زیست‌محیطی و اثرات طولانی‌مدت مصرف بر سلامتی نیز وجود دارد. سازمان‌های نظارتی مانند FDA به دقت بر غذاهای تراریخته نظارت می‌کنند تا از رعایت استانداردهای ایمنی اطمینان حاصل کنند.
به کمک وب اپلیکیشن "بیاب سلامت" می‌توانید با یک متخصص تغذیه مشورت کنید تا بهترین انتخاب های غذایی را برای نیازها و اهداف سلامت فردی خود تعیین کنید.
گردآورنده: علی نظری
کارشناس ارشد فناوری مواد غذایی
منابع
Bawa, A. S., & Anilakumar, K. R. (2013). Genetically modified foods: safety, risks and public concerns—a review. Journal of food science and technology, 50(6), 1035-1046.
