توجه به شکل ظاهری در حد متعادل چه در خانم‌ها و چه در آقایان، امری طبیعی و نشان دهنده سلامت روان می‌باشد. شکل ظاهری با عواملی مانند اعتماد به نفس، پذیرش اجتماعی و کیفیت عملکردهای فردی مرتبط است، به طوری که در اولین برخوردهای بین فردی در اجتماع، ظاهر فیزیکی فرد، نخستین منبع اطلاعاتی به شمار می‌رود و حتی سبب میشود که ارزیابی مثبت یا منفی اولیه‌ی خود را از ظاهر فرد، به خصوصیات شخصیتی و روانی وی تعمیم دهد. در قرن بیستم شاهد تلفیق دستاوردهای دنیای صنعت و پزشکی با مفهوم زیبایی بوده‌ایم و این گزاره سبب شده است که زیبایی ظاهری دیگر صرفا یک ویژگی طبیعی و ذاتی نباشد!
یکی از راه‌هایی که افراد جهت زیبا شدن به آن دست میزنند، اقدام‌های زیبایی هستند که به صورت روزافزونی در حال افزایش می‌باشند، اصطلاح اقدامات زیبایی در مواردی به کار می‌رود که اقدامی بدون ضرورت پزشکی و صرفا در جهت نزدیک شدن به استانداردهای زیبایی جامعه انجام گردد. از جمله عوامل مؤثر در این پدیده می‌توان به بعد اجتماعی فرهنگ تغییر اشاره کرد؛ از منظر اجتماعی تمایل روزافزون به دریافت اقدامات زیبایی در زمینه شیوع فرهنگ تغییر معنا پیدا میکند که حاکی از آن است که در تمامی جوامع پیشرفته و یا در حال پیشرفت، تأکید بر داشتن بدن و ظاهری جذاب و پیروی از ایده آل‌های زیبایی تزریق شده به جامعه، از طریق فضای مجازی، مجلات مد و زیبایی، تبلیغات، سلبریتی‌ها و همچنین صنعت سینما و تلویزیون در حال افزایش است. به عنوان مثال می‌توان به رواج و عادی‌سازی دریافت اقدامات زیبایی توسط افراد مشهور و تأثیرگذار مانند ورزشکاران، مجریان، بازیگران، بلاگرها و خواننده‌های جهانی اشاره کرد.
پژوهش‌ها حاکی از آن است، که افزایش تقاضا نسبت به اقدامات زیبایی پدیده‌ای جهان شمول بوده و در نقاط مختلف دنیا از جمله آمریکا، اروپا، خاورمیانه، شرق آسیا و استرالیا مشاهده میشود؛ اما طبق گزارش انجمن بین‌المللی جراحی‌های زیبایی، ایران جزء ۱۰ کشور اول در این زمینه قرار دارد.
حال به نظر شما دلیل این تعداد جراحی زیبایی بدون ضرورت پزشکی چه چیزی می‌تواند باشد؟!
فیلیپس، روانشناس بالینی، در یکی از پژوهش‌های خود مطرح کرده است که بخش عمده‌ای از مبتلایان به بدریخت انگاری بدنی تقاضا یا سابقه اقدام‌های زیبایی را دارا هستند.
اختلال بدریخت انگاری بدنی در کتاب «راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی» به صورت مشغولیت ذهنی به نقص بدنی‌ای که بی‌اهمیت یا غیرقابل مشاهده است، تعریف شده است. افکار تکراری مبتلایان به این اختلال به صورت کلی در مورد پوست، مو، بینی، چشم، لب، چانه، ابرو، فرم کلی چهره، شکم و سایر قسمت‌های بدن است. این افکار اغلب مزاحم و زمان‌بر بوده و منجر به اضطراب و ملال فرد می‌گردد و به طور ناخودآگاه فرد را وادار به مقایسه خود با دیگران میکند. در اکثر موارد نیز این افراد به درمان‌های زیبایی پاسخ خوبی نداده و در مواردی بدتر می‌شوند. شایع‌ترین سن شیوع این اختلال نیز ۱۵ تا ۳۰ سالگی می‌باشد.
حال چه چیزی می‌تواند ما را از گیر افتادن در این تله‌ی عصر مدرن که عمده دلیل ایجاد آن هم شکل‌گیری استانداردهای عجیب و غریب زیبایی با الگوگیری اشتباه از فضای مجازی است، نجات دهد؟
یکی از متغیرهایی که می‌تواند با اختلال بدریخت انگاری بدنی مرتبط باشد، خودشفقت‌ورزی است. پژوهش‌ها نشان میدهد که سطوح بالاتر خود شفقت ورزی احتمال ابتلا به اختلال بدریخت انگاری بدنی را کمتر میکند.
خود شفقت ورزی چیست؟
خودشفقت‌ورزی، شفقت و مهربانیست که صرفا متوجه درون خود فرد است و اشاره به این دارد که فرد با خود مهربان بوده، نسبت به خود قضاوتی ندارد و شکست را تجربه مشترک همه انسان‌ها می‌داند. همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهند که، خودشفقت‌ورز بودن سبب میشود افراد در مقابل افکار، هیجانات و عواطف ناخوشایند مرتبط با بدن راهبردهای مقابله سالم‌تری را در پیش گیرند.
مؤلفه‌های خودشفقت‌ورزی
مهربانی با خود: این سازه دارای حالت مقابلی به نام خودقضاوت‌گری است؛ مهربان بودن با خود دقیقا برعکسِ خودقضاوت گری و به معنای گرم و صمیمی بودن با خویش و توانایی درک خود به هنگام تجربه‌های رنج آور، عدم موفقیت‌ها و بی‌کفایتی‌ها به جای نقد کردن خود است. به عبارت دیگر، فرد به جای اینکه، چون به اندازه کافی خوب نبوده است، پیوسته خود را مجازات کند، با مهربانی قدردان خود باشد. چرا که بهترین کاری که میتوانسته را انجام داده است. در شرایط دشوار و پرچالش زندگی با حس رنج خود همراه شده، خود را آرام کرده تا میل به بهبودی از رنج در او پدید آید و در جهت کمک به خود هر کاری که ضروری است را انجام دهد.
اشتراکات انسانی: اشتراکات انسانی به این معنا است که فرد به جای تنها دانستن خویش و انزوا، تجربه‌های خود را تجربه‌ای انسانی و مشترک بداند. این اصل به این معنا است که فرد تشخیص میدهد هیچکس بی‌نقص نبوده و همه شکست را تجربه می‌کنند، همه اشتباه می‌کنند، نقص دارند و این موارد بخش‌هایی از تجربه‌های بشری و یک حقیقت اصلی و مشترک در میان همه افراد است که فرد را جزئی از جامعه بشری میکند. اما متأسفانه افراد اغلب خودشان را از دیگری متمایز می‌دانند و هنگامی که رنجی پیش رو دارند، تجربه‌های مشابه سایرین را به خاطر نمی‌آورند و فکر می‌کنند تنها خودشان سختی زیادی را متحمل می‌شوند و فراموش می‌کنند که این ناکامی‌ها طبیعی است. این مسئله در فرد منجر به ایجاد «دید تونلی» می‌گردد، دید تونلی سبب حس تنهایی و انزوا در فرد شده و تجربه رنج را دشوارتر میکند، چرا که فرد در این حالت نمی‌تواند هیچ چیز دیگری جز نقص‌های خودش را ببیند!
ذهن آگاهی: ذهن آگاه بودن به معنای حضور در لحظه حال و تجربه تمام و کمال آن است. فرایند آگاه بودن به لحظه‌ی حال، سبب کاهش خود انتقادی میشود، فرد را از خودقضاوت‌گری دور میکند، سبب افزایش مهربانی با خود میشود و به وی کمک میکند با دیدی وسیع و قضاوتی عادلانه با مشکل خود برخورد کند. ویژگی خودشفقت‌ورز بودن، بدون وابستگی به شرایط مثبت یا منفی زندگی در افراد خودشفقت‌ورز پایدار باقی می‌ماند، به عنوان مثال بدون توجه به اینکه فرد وزن از دست بدهد یا دچار اضافه وزن شود، چون تصویر فرد نسبت به خودش و بدنش و خودپنداره وی دچار تغییر نمی‌شود، سطح شفقت ورزیدن به خودش نیز تغییر نمی‌کند. به عبارتی، داشتن نگرشی مشفقانه به خود شامل برآورد مثبت از ظاهر بدنی نیز می‌گردد، بدن خود را با وجود نقص‌های ظاهری طبیعی‌اش می‌پذیرند، نگرش مثبتی به آن دارند و ایده‌آل‌های غیرحقیقی را رد می‌کنند.
منابع
ن. کرمی مزین، ب. امیرپور و س. محسنی نژاد. "واکاوی بسترهای گرایش به جراحی زیبایی در زنان: یک پژوهش کیفی مبتنی بر تئوری روانکاوی". فصلنامه‌ی ایده‌های نوین روانشناسی، ۱۴۰۰.
ز. قوی، آ. طادلی، ش. زهرایی. "رابطه خودشفقتی و نشانگان بدریخت‌انگاری بدن در زنان متقاضی دریافت جراحی‌های زیبایی: نقش واسطه‌ای همجوشی شناختی مربوط به تصویر بدنی"، ۱۴۰2.
L.M. Allen, C. Roberts, M. J. Zimmer-Gembeck & L.J. Farrell. “Exploring the relationship between self-compassion and body dysmorphic symptoms in adolescents”. Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders, 2020.
V. Almeida, A. Leite, D. Constante, R. Correia, I.F. Almeida, M. Teixeira, D.G. Vidal, H.F Pedrosa e Sousa, M.A.P. Dinis & A. Teixeira. “The mediator role of body image related cognitive fusion in the relationship between disease severity perception, acceptance and psoriasis disability”. Behavioral Sciences, 2020.
E. Ashikali, H. Dittmar & S. Ayers. “The impact of cosmetic surgery advertising on women’s body image and attitudes towards cosmetic surgery”. Psychology of Popular Media Culture, 2017.
S. Yavari. “The Impact of the Role of Psychological Needs and Perfectionism on Cosmetic Surgery”. Journal of Practical Social Psychology, 2021.
