سبک‌های فرزندپروری و تأثیر هرکدام بر فرزندان
کودکان به عنوان یکی از گروه‌های آسیب‌پذیر در جوامع مختلف شناخته میشوند. بیشترین شکل آسیب‌شناسی روانی کودک را مشکلات رفتاری و هیجانی تشکیل میدهد که در جریان رشد و تکامل برخی کودکان ایجاد میگردد. این دسته مشکلات در ۳۵ سال اخیر به عنوان یکی از موضوعات عمده روانشناسی و روانپزشکی مورد توجه قرار گرفته است. بررسی‌ها نشان داده‌اند که برخی عوامل همچون سبک‌های فرزندپروری ناسالم، کشمکش‌های خانوادگی، شکست ازدواج، نداشتن رابطه گرم والدین، دلبستگی ناایمن، مقررات سخت خانوادگی، نظارت ناکافی و بیماری‌های روانپزشکی در والدین، خطر شکل‌گیری مشکلات رفتاری و هیجانی را در کودکان افزایش میدهند. فرزندپروری فرآیند تحول و بهره گیری از دانش و مهارت‌های مناسب برای برنامه‌ریزی، خلق، پرورش و تدارک مراقبت از فرزند است.
سبک‌های فرزندپروری به طور کلی از دو جزء تشکیل شده‌اند:
پاسخدهی والدین: به میزان حساس بودن والدین و گرمی و حمایت کنندگی آنان مربوط میشود.
توقع والدین: به انتظارات آنها از فرزندان و میزان کنترل کنندگی آنها مربوط میشود.
نظریه بامریند سبک‌های فرزندپروری والدین را بر اساس دو محور یاد شده، به چهار دسته تقسیم نمود که عبارتند از: فرزندپروری سخت گیرانه، فرزندپروری مقتدرانه، فرزندپروری سهل گیرانه، فرزندپروری غفلت ورزانه
فرزندپروری سخت گیرانه (Authoritarian)
در این شیوه، والدین، تنبیه کننده، محدود کننده، متوقع و صریح میباشند؛ در حالی که پاسخدهی آنان به نیاز کودکان در حداقل میزان خود قرار دارد. این دسته والدین، فرزندانشان را وادار میکنند تا از آنها اطاعت کنند و به آنها احترام گذارند. آنها برای فرزندانشان محدودیت و کنترل شدید وضع کرده و با آنان تبادل کلامی ناچیزی دارند. این والدین معتقدند که فرزندانشان باید بدون هیچ توجیهی، مطیع صددرصدی باشند. به عنوان مثال ممکن است یک مادر با بهره گیری از این سبک فرزندپروری به فرزندش با لحن دستوری بگوید: «این کار را همانطوری که من میگویم، بدون هیچ بحثی باید انجام دهی». در این شیوه والدین برای کسب اطمینان از اطاعت فرزندشان حتی ممکن است متوسل به تنبیه جسمانی نیز بشوند. کودکانِ این والدین اغلب از نظر اجتماعی به طور ناشایست رفتار کرده و به هنگام مقایسه اجتماعی مضطرب میشوند، در آغاز فعالیت شکست میخورند و مهارت‌های اجتماعی ضعیفی دارند. این شیوه، کودکان را گوشه گیر، ترسان و فاقد حس استقلال میکند. کودکانی تحریک‌پذیر، کم جرأت، دمدمی یا متخاصم و عصبانی و بیش از اندازه پرخاشگر محصول این سبک فرزندپروری هستند. این کودکان نسبت به عوامل تنیدگی‌زا، آسیب پذیر هستند.
فرزندپروری غفلت کننده (Neglectful or Uninvolved)
این والدین غیرپاسخگو و بی‌توقع هستند. آنها خود را درگیر زندگی فرزندانشان نمی‌کنند و به قولی اعتقاد به این دارند که بچه خود به خود بزرگ میشود. وقتی که فرزند این والدین، یک نوجوان و یا حتی کوچکتر باشد، اگر از آنها بپرسید الان ساعت ۱۰ شب است، آیا میدانید فرزندتان کجاست؟ جواب را نمیدانند! کودکان والدین غفلت کننده، احساس میکنند دیده نشده‌اند و سایر جنبه‌های زندگی والدینشان نسبت به آنان در اولویت قرار دارد. آنها از نظر اجتماعی رفتار شایسته‌ای ندارند، کنترل ضعیفی روی خود دارند و نمی‌توانند مستقل باشند. در سنین بالاتر نیز احتمالا تبدیل به نوجوانانی طغیانگر، لوس، پرخاشگر، تکانشگر و از لحاظ اجتماعی نالایق میشوند.
فرزندپروری سهل گیرانه (Permissive)
این والدین در زندگی فرزندان خود بیش از حد دخالت میکنند ولی ممنوعیت و محدودیت اندکی برای آنها قائل میشوند. در واقع آنان بیش از حد پاسخگو هستند. این والدین اغلب اجازه میدهند فرزندانشان هر کاری که میخواهند، انجام دهند و راه دلخواه خودشان را بروند. این والدین بر این باورند که ترکیبی از حمایت و تامین نیازهای کودک با نداشتن محدودیت باعث رشد خلاقیت و اعتماد به نفس کودک میگردد! اما غافل از اینکه نتیجه این سبک فرزندپروی، کودکانی با عدم توانایی در کنترل رفتار است، چراکه والدین این کودکان به رشد همه جانبه کودک توجهی ندارند. آزادی بیان و خودمختاری افراد در این شیوه اصل است و والدین تنها به استدلال و توجیه بسنده میکنند. نکته قابل توجه این است که از آنجایی که این والدین پس از مدتی متوجه میشوند که گویی نقش والدی خود را از دست داده‌اند، دست به افراط زده و در نهایت با شروع دوره نوجوانیِ فرزندشان، سبک فرزندپروری سخت‌گیرانه را دنبال میکنند...
فرزندپروری مقتدرانه (Authoritative)
در این شیوه والدین کودکان را به استقلال تشویق میکنند، اما برای آنها محدودیت‌هایی هم قائل میشوند و عملکرد آنها را کنترل میکنند. پاسخگویی بالا و انتظارات زیاد، از خصوصیات اصلی آنها است و بین میزان پاسخدهی و کنترل و توقع آنها تعادل وجود دارد. آنها همانقدری که نسبت به فرزندان خود پاسخگو هستند، نسبت به نیازهای کودکانشان حساس بوده و از آنان توقع دارند و فرزندان خود را کنترل میکنند. آنها قاطعیت دارند ولی خواسته خود را به فرزندانشان تحمیل نمی‌کنند و محدود کننده نیستند. این والدین تبادل کلامی فروانی با فرزندان خود داشته و آنها را حمایت میکنند. به عنوان مثال یک مادر مقتدر در کنار فرزندش نشسته، دستش را به گرمی و بامحبت روی دست فرزندش گذاشته و کاملا به او نزدیک شده با لحنی دوستانه اما قاطع میگوید: «آیا میدانی که نباید آن کار را انجام میدادی؟ بیا با هم درمورد انجام کار مذکور و شیوه درست انجام آن صحبت کنیم». در این شیوه والدین از روش‌های انضباطی حمایت کننده و غیرتنبیهی استفاده میکنند.
این والدین، از فرزندان خود انتظار دارند که قاطع، دارای احساس مسئولیت پذیری اجتماعی، خودنظم جو و مشارکت کننده باشند. کودکانی که والدینشان از سبک مقتدرانه استفاده میکنند اغلب رفتار اجتماعی شایسته‌ای دارند، دوست دارند به خود متکی بوده و بر حسب نیاز، لذات و خواسته‌های خود را به تعویق اندازند. بامریند معتقد است، سبک فرزندپروری مقتدرانه قاطعانه بوده ولی منطقی، گرم، پرورش دهنده، توام با محبت است و بیش از سایر سبک‌ها به اجتماعی شدن کودک کمک کرده و از آسیب‌های بزرگسالی جلوگیری میکند.
از آنجایی که هر والدی به دنبال پیشرفت و موفقیت فرزند خود می‌باشد، با توجه به مطالب ذکر شده، یکی از مهم‌ترین فاکتورها در تنظیم سبک زندگی، توجه به سبک فرزندپروری است. آگاهی یافتن از این سبک‌ها، اتخاذ سبک فرزندپروی مقتدرانه را ملموس‌تر و ساده تر می‌سازد.
نکته مهم در این زمینه این است که هرگز برای کاهش آسیب‌های سبک فرزندپروری اشتباه، دیر نیست و حتی در بزرگسالی نیز با کمک یک مشاور می‌توانید در اولین موقعیت، آسیب‌های ممکن در آینده را به حداقل برسانید.
منابع
زهرا شیرخانلو، سیامک طهماسبی، علیرضا محمدی آریا، پوریا رضاسلطانی. "بررسی رابطه سبک‌های دلبستگی والدین، سبک‌های فرزندپروری و سلامت روان والدین با مشکلات رفتاری کودکان پیش دبستانی با میانجی‌گری دلبستگی کودکان". نشریه سلامت و آموزش در اوان کودکی، 1400.
م. علی اکبری، ز. برقی ایرانی، ف. علی پور. "اثربخشی برنامه آموزش مهارت فرزندپروری ایمن بر شیوه‌های فرزندپروری مادران و کودکان با علائم مشکلات رفتاری درونی سازی و برونی سازی شده شهرستان لاهیجان". ۱۳۹۷.
شیرین ترکش دوز، پگاه فرخ‌زاد. "بررسی رابطه اختلالات رفتاری کودکان با سبک‌های فرزندپروری و سبک‌های دلبستگی با سلامت اجتماعی". مجله مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، ۱۳۹۶.
Hosokawa Rikuyaو Katsura Toshiki. "Role of parenting style in children's Behavioral Problems through the Transition from preschool to Elementary school According to gender in Japan". International journal of Environmental Research and public Health. CDC/centers for Disease control and Prevention, 2019.
O. Garcia, E. Serra. “Raising Children with Poor School Performance: Parenting Styles and Short and Long-Term Consequences for Adolescent and Adult Development”. *International Journal of Environmental Research and Public Health, *2019.
